Khi sự phụ thuộc vào công nghệ số ngày càng gia tăng thì việc trang bị các kỹ năng và kiến thức cần thiết càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Trong bài viết dưới đây, 1Academy sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về khái niệm và vai trò của năng lực số cũng như những nhóm năng lực số phổ biến và ứng dụng của chúng trong đa dạng các lĩnh vực.

1. Năng lực số là gì?

Năng lực số là tập hợp các kiến thức, kỹ năng và thái độ cần thiết để sử dụng các công nghệ hay hệ thống kỹ thuật số một cách hiệu quả phục vụ nhiều mục đích khác nhau. Năng lực này cho phép cá nhân thực hiện công việc, giải quyết các vấn đề, giao tiếp, quản lý thông tin, hợp tác hay sáng tạo,… một cách phù hợp, sáng tạo và độc lập.

Năng lực số không chỉ đề cập đến khả năng có thể hiểu và sử dụng các công nghệ mà còn là việc thành thạo, tự tin sử dụng chúng một cách sáng tạo và không cần đến sự trợ giúp từ người khác. Hiện nay có rất nhiều nhà tuyển dụng coi năng lực số là một kỹ năng bắt buộc cần có để hoàn thành công việc. 

Khi sở hữu năng lực số, cá nhân có thể tận dụng sức mạnh của công nghệ để nâng cao năng suất, tham gia vào các tương tác có ý nghĩa và điều hướng không gian kỹ thuật số với sự tự tin và trách nhiệm cao.

2. Tầm quan trọng của việc phát triển năng lực số

Trong bối cảnh thế giới phát triển nhanh chóng cùng quá trình chuyển đổi số mạnh mẽ toàn cầu thì năng lực số đã, đang và sẽ có nhiều tác động tích cực đến mỗi cá nhân, đội nhóm và xã hội. 

• Cung cấp cơ hội để tiếp cận nhiều hơn

Năng lực số trao quyền cho các cá nhân/tổ chức tương tác, giao tiếp và hợp tác trực tuyến, tham gia chủ động vào xã hội số hóa, từ đó khuyến khích sự tham gia trong nhiều bối cảnh.

Ví dụ như,

Sinh viên, học sinh có thể tiếp cận các cơ hội giáo dục trực tuyến, đặc biệt quan trọng với những người ở khu vực không đủ khả năng, điều kiện để sử dụng các hình thức giáo dục trực tiếp truyền thống. 

Người lao động có thể tìm kiếm và ứng tuyển hay thậm chí là làm việc từ xa. Các chủ doanh nghiệp có thể bắt đầu và vận hành doanh nghiệp bằng việc sử dụng các công nghệ số. 

Chính phủ có thể sử dụng nền tảng số để cung cấp dịch vụ công cho người dân và thông báo, ban hành các quyết định hiệu quả và nhanh chóng hơn…

• Tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường lao động 

Sở hữu năng lực số là một trong những yếu tố then chốt để trở nên nổi bật hơn trên thị trường khi trong nhiều ngành nghề thì những kỹ năng này là cần thiết để thực hiện các công việc hàng ngày để quá trình trở nên linh hoạt và hiệu suất hơn.

• Cải thiện năng suất

Năng lực số giúp nâng cao hiệu suất bằng việc hỗ trợ thực hiện các công việc, nhiệm vụ thông qua các công cụ như Microsoft Office và các nền tảng số như Slack, Click-Up hay những nền tảng được thiết kế tùy chỉnh theo nhu cầu của từng ngành nghề, lĩnh vực.

• Thúc đẩy sự đổi mới và sáng tạo

Năng lực số cho phép mỗi người sử dụng sáng tạo các công cụ kỹ thuật số và tăng cường tương tác giữa các đội nhóm. Từ đó, ta có thể khám phá ra các quy trình và động lực làm việc mới, thích ứng linh hoạt trong mọi bối cảnh công việc.

3. Cấu trúc của năng lực số

Năng lực số thực chất không chỉ đơn thuần là khả năng sử dụng một nền tảng kỹ thuật số mà là tập hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ phù hợp trong từng bối cảnh.

• Kỹ năng sử dụng công cụ và phương tiện kỹ thuật số
• Kiến thức và những nguyên tắc liên quan đến công nghệ
• Thái độ với việc sử dụng cùng tinh thần cởi mở, sáng tạo, trách nhiệm và độc lập

3.1. Kiến thức

Kiến thức là kết quả của những thông tin được tiếp thu thông qua việc học tập, là tập hợp các sự kiện, lý thuyết, nguyên tắc và quy định liên quan đến công việc hoặc học tập. Kiến thức có thể được mô tả là cơ sở lý thuyết

Ví dụ,

• Kiến thức về thông tin là sự hiểu biết về các công cụ tìm kiếm phù hợp, khả năng lưu trữ và có thể kiểm tra tính xác thực của thông tin.
• Kiến thức liên quan đến sản xuất: Khả năng nhận thức, cập nhật các công nghệ mới và áp dụng chúng để hỗ trợ vào quy trình làm việc hiện tại hiệu quả hơn

3.2. Thái độ

Thái độ đại diện cho cách tư duy, suy nghĩ và động lực đằng sau mỗi hành vi cụ thể, ảnh hưởng lớn đến các hoạt động số của mỗi cá nhân. Thái độ bao gồm yếu tố đạo đức, giá trị, sự ưu tiên, trách nhiệm và tinh thần hợp tác.

Ví dụ, 

• Thái độ đối với thông tin: Thái độ chủ động, phân tích và đánh giá đối với việc tìm kiếm và lưu trữ thông tin số
• Thái độ với các hoạt động sản xuất số hóa: Cân nhắc đến các yếu tố về đạo đức có liên quan đến việc nên sản xuất và chia sẻ những nội dung như thế nào.

3.3. Kỹ năng

Kỹ năng đề cập đến khả năng giải quyết một nhiệm vụ hay vấn đề trong thực tế, trong khi sở hữu kỹ năng then chốt chính là khả năng có thể ứng dụng phương pháp, tài liệu hay một công cụ cụ thể nào đó.

Ví dụ,

• Kỹ năng thông tin: Khả năng đăng nhập, tìm kiếm nguồn thông tin phục vụ cho một vấn đề nào đó hoặc có thể chuyển đổi định dạng của tệp tin. 
• Kỹ năng sản xuất sản phẩm số: Khả năng sử dụng nhiều ứng dụng, nền tảng khác nhau để tạo hoặc chỉnh sửa các loại nội dung đa phương tiện.

Kiến thức có thể được cải thiện thông qua quá trình học tập hay nghiên cứu, kỹ năng có thể nâng cao bằng việc tăng cường trải nghiệm và xử lý các vấn đề khác nhau trong thực tiễn. Trong khi đó, thái độ lại là yếu tố khó có thể điều chỉnh nhất. Quá trình này có thể bao gồm việc phải từ bỏ những thói quan cũ, tăng cường năng lực quản lý, điều chỉnh kỳ vọng, cần có sự tham gia chủ động tích cực hơn trong cả quá trình thay đổi,…

4. Cấu trúc khung năng lực số

Thông tin và sự hiểu biết dữ liệu

Đây là khả năng xác định được nhu cầu thông tin; tìm kiếm dữ liệu/thông tin và nội dung trên môi trường số; truy cập và điều hướng giữa các nội dung; xây dựng và cập nhật các chiến lược/kế hoạch tìm kiếm cá nhân.

Một số kỹ năng thuộc nhóm năng lực này bao gồm:

• Truy cập, tìm kiếm và sàng lọc dữ liệu, thông tin hay nội dung số
• Đánh giá dữ liệu, thông tin và nội dung số một cách phản biện, đa chiều
• Quản lý dữ liệu, thông tin và nội dung số một cách hiệu quả và có tính đạo đức

Giao tiếp và hợp tác trong môi trường số

Đây là khả năng có thể tương tác thông qua nhiều loại công nghệ số, hiểu được các phương tiện giao tiếp số sao cho phù hợp với từng ngữ cảnh cụ thể.

Một số kỹ năng thuộc nhóm năng lực này bao gồm:

• Tương tác, chia sẻ thông tin và nội dung qua các công nghệ số
• Hợp tác với các bên thông qua nền tảng số hóa
• Quản lý hiệu quả danh tính số hóa/trực tuyến
• Xây dựng và thực hành theo các quy tắc hành vi ứng xử trên môi trường số

Sáng tạo nội dung số

Đây là khả năng có thể xây dựng, sáng tạo và chỉnh sửa nội dung ở nhiều định dạng bằng nhiều công cụ khác nhau. Một khía cạnh khác trong nhóm năng lực này đó là khả năng thể hiện bản thân thông qua các phương tiện số để từ đó chia sẻ và kết nối với cộng đồng xung quanh.

Một số kỹ năng thuộc nhóm năng lực này bao gồm:

• Sáng tạo, tổng hợp và chỉnh sửa các nội dung số hóa
• Có nhận thức rõ ràng về các yếu tố liên quan đến các loại giấy phép, bản quyền đối với các sản phẩm số
• Học hỏi, tiếp nhận và rèn luyện tư duy về lập trình và các thiết bị số

An toàn và an ninh trên không gian số

Đây được coi là một trong những nhóm năng lực quan trọng nhất thuộc khung năng lực số, được hiểu là khả năng sử dụng các công cụ/thiết bị/nền tảng số một cách có trách nhiệm và an toàn. Nhóm này sẽ bao gồm việc thấu hiểu các rủi ro, mối đe dọa từ môi trường số và sử dụng các công cụ số an toàn.

Một số kỹ năng thuộc nhóm năng lực này bao gồm:

• Bảo vệ các thiết bị/công cụ số
• Bảo mật dữ liệu, thông tin cá nhân và tôn trọng quyền riêng tư
• Bảo vệ sức khỏe thể chất và tinh thần khi tiếp xúc với môi trường số
• Nhận thức được tác động của công nghệ số tới môi trường

Giải quyết vấn đề

Đây là khả năng sử dụng công cụ và nguồn tài nguyên số để xác định, làm rõ, thấu hiểu và giải quyết các vấn đề khác nhau. Nó là sự kết hợp giữa kỹ năng, kiến thức và thái độ giúp cá nhân điều hướng môi trường số và tận dụng chúng để đạt được mục tiêu.

Một số kỹ năng thuộc nhóm năng lực này bao gồm:

• Giải quyết các vấn đề kỹ thuật số
• Xác định nhu cầu và sử dụng công nghệ để giải quyết
• Sử dụng sáng tạo các ứng dụng công nghệ số
• Nhận diện, xác định khoảng cách trong năng lực số để tiếp nhận và nâng cao các kỹ năng số mới.

5. Quy trình các bước để phát triển và nâng cao năng lực số

Bước 1: Học cách truy cập các nguồn tài nguyên số, đánh giá và lưu trữ dữ liệu/thông tin

Đây là một trong những kỹ năng cơ bản nhất khi mới bắt đầu tiếp xúc và sử dụng công nghệ số, đặc biệt là với Internet. Đối với hệ thống thông tin mạng toàn cầu Internet – nơi chứa đựng một lượng khổng lồ dữ liệu thông tin có thể được truy cập bởi bất kỳ ai, thì việc chỉ biết tìm kiếm thông tin là chưa đủ. Khi này, bạn cần phải biết cách đánh giá, xem xét mọi thông tin mình tìm thấy được để xác định tính an toàn, đáng tin cậy và hợp pháp của chúng. 

Bên cạnh đó thì việc lưu trữ các thông tin kỹ thuật số để có thể truy xuất sau đó cũng là một kỹ năng quan trọng. Với hàng tỷ trang web thì nếu bạn không nắm được nguồn gốc thông tin hay cách thức làm sao để truy cập lại, thông tin đó có thể sẽ không được sử dụng một cách tối ưu.

Bước 2: Cải thiện khả năng giao tiếp số bằng việc thường xuyên thực hành tương tác

Hiểu rõ về các thiết bị/công cụ kỹ thuật số và làm thế nào để truy cập được chúng là một khởi đầu tốt trên hành trình nâng cao kỹ năng số. Tuy nhiên, nếu biết giao tiếp đúng cách với người khác qua Internet hay các mạng kỹ thuật số khác sẽ mở ra nhiều tiềm năng hơn nữa. 

Internet cho phép mọi người chia sẻ trên quy mô toàn cầu. Do vậy mà việc thực hành các kỹ năng giao tiếp số chính là chìa khóa để đảm bảo việc thành thạo kỹ năng số trở nên dễ dàng hơn. 

Điều quan trọng hơn cả là bạn phải học và nắm được các quy tắc giao tiếp phù hợp với các đối tượng khác nhau trên môi trường số, đặc biệt trong trường hợp khi quyết định chia sẻ thông tin cá nhân với người khác. Hiện nay, phần lớn việc giao tiếp trên toàn thế giới được thực hiện số hóa, đặc biệt là ở trong lĩnh vực kinh doanh. Chính vì vậy, năng lực số được coi là một kỹ năng quan trọng mà mọi cá nhân đều cần phải trau dồi và cải thiện.

Bước 3: Tạo và chia sẻ nội dung cá nhân

Công nghệ số cho phép chúng ta có cơ hội được thể hiện bản thân nhiều hơn trên các phương tiện khác nhau. Bằng việc học cách xây dựng và chia sẻ các nội dung số, bạn có thể gia tăng sức ảnh hưởng của mình trên quy mô lớn và mở ra nhiều cơ hội, năng phát triển hơn. Bất kể việc này có được thực hiện vì mục đích công việc hay giải trí thì sáng tạo nội dung số đã và đang trở thành một nền tảng của Internet.

Bước 4: Nhận thức đúng và thực hành an toàn trực tuyến

Trước khi có thể sử dụng các thiết bị và công nghệ số thì việc thận trọng nắm bắt các biện pháp an toàn trực tuyến là điều vô cùng cần thiết. 

Mặc dù kết nối trực tuyến có thể tăng cường tính bảo mật và an toàn cho mỗi cá nhân nhưng nếu không biết cách bảo mật quyền riêng tư và an toàn các công nghệ số thì bạn có thể sẽ gặp phải rủi ro lớn hơn cả những người không sử dụng công nghệ.

Hãy tham khảo các hướng dẫn về cách bảo vệ an toàn trên môi trường số để tìm hiểu thêm và biết cách bảo vệ chính sự an toàn của bản thân khi trực tuyến.

Bước 5: Giải quyết thành thạo các vấn đề kỹ thuật

Dù đây là một kỹ năng nâng cao hơn nhưng bạn cũng không cần quá lo lắng vì không phải tất cả mọi vấn đề kỹ thuật đều quá phức tạp. Một số vấn đề cơ bản thường hay gặp như màn hình máy tính bị treo, tập tin đã lưu bị mất hay phần mềm độc bị cài đặt trên máy tính đều có những giải pháp đơn giản để giải quyết. Về cơ bản thì thường sẽ có cách dễ dàng nhất để học giải quyết những vấn đề này trước khi phải nhờ đến những người có chuyên môn hay thành thạo hơn. Hãy thử tự mình giải quyết các sự cố cho những vấn đề cơ bản này và bạn có thể sẽ phải ngạc nhiên với những gì mình có thể tự làm đó!

Bước 6: Biến việc học và nâng cao năng lực số trở thành nỗ lực liên tục không ngừng

Ngay cả sau khi đã phát triển được những kỹ năng này hoặc ít nhất là cải thiện một số kỹ năng hiện có thì bạn vẫn cần phải liên tục trau dồi các kỹ năng của mình, sự hiểu biết về công nghệ số và cập nhật các xu hướng số hàng ngày, hàng giờ. Trong bối cảnh chuyển đổi số với những công nghệ và xu hướng chuyển động không ngừng thì bạn sẽ cần phải nuôi dưỡng những kỹ năng của mình liên tục. Hãy coi việc học hỏi và phát triển là nỗ lực suốt đời!

6. Ứng dụng AI – Trí tuệ nhân tạo để nâng cao năng lực quản lý cho đội ngũ

Trong bối cảnh công nghệ số phát triển mạnh mẽ, trí tuệ nhân tạo AI đang ngày càng đóng vai trò quan trọng hơn, đặc biệt là trong lĩnh vực quản trị và quản lý tại doanh nghiệp. Chính vì vậy, các nhà quản lý và lãnh đạo cấp cao cũng cần phải trang bị các kiến thức và kỹ năng cần thiết để có thể tận dụng AI một cách hiệu quả, nâng cao hiệu suất và tối ưu hóa hoạt động quản lý vận hành doanh nghiệp. 

1Academy mang đến giải pháp đào tạo với lộ trình được “may đo” chuyên biệt cho từng doanh nghiệp, hỗ trợ đội ngũ quản lý có thể sử dụng AI hiệu quả trong công tác hàng ngày và ứng dụng AI trong quá trình ra quyết định nhanh chóng và dễ dàng hơn!